Wat is het verschil tussen opzegging, ontbinding en vernietiging van een overeenkomst?

Het Burgerlijk Wetboek (“BW”) kent vele bepalingen over verbintenissen en overeenkomsten in het algemeen, maar kent ook bepalingen gericht op “bijzondere overeenkomsten”, zoals koop-, huur-, arbeids-, agentuur- en verzekeringsovereenkomsten en overeenkomsten van opdracht en aanneming van werk. Sommige bepalingen zijn dwingendrechtelijk van toepassing (dit is vaak het geval wanneer een overeenkomst met een consument wordt gesloten) en van andere bepalingen kan worden afgeweken.

Het is natuurlijk mogelijk dat je als contractspartij niet meer kunt of wilt voldoen aan de verplichtingen van de overeenkomst of geen behoefte meer hebt aan de prestaties van de ander onder die overeenkomst. Of en hoe je een einde kan maken aan de overeenkomst, hangt af van de inhoud en de soort van overeenkomst die is gesloten.

Opzegging

In het algemeen is het zo, dat opzegging van een overeenkomst niet altijd in de wet is geregeld. Dat is alleen zo bij bepaalde benoemde overeenkomsten, zoals de arbeids- en huurovereenkomst en de overeenkomst van opdracht. Als er geen sprake is van een benoemde overeenkomst, moet dus worden nagegaan of er in de overeenkomst een mogelijkheid tot opzegging (of ook wel “beëindiging” of “annulering”) is overeengekomen. Partijen kunnen er immers voor gekozen hebben om een opzeggingsmogelijkheid in de overeenkomst te hebben opgenomen.

Omdat de wet geen opzegging regelt voor onbenoemde overeenkomsten, heeft dit nogal eens tot problemen geleid bij de zogenoemde duurovereenkomsten (zoals distributieovereenkomsten). Duurovereenkomsten zijn, zoals het woord al suggereert, overeenkomsten die voor langere tijd zijn gesloten. De Hoge Raad heeft in een hele reeks uitspraken bepaald, dat onbenoemde duurovereenkomsten in beginsel opzegbaar zijn, maar dat de redelijkheid en billijkheid met zich kunnen brengen dat voor de opzegging een voldoende zwaarwegende grond is, er een opzegtermijn in acht moet worden genomen, of een schadevergoeding betaald moet worden aan de andere partij.

Ontbinding

Onder omstandigheden kan een overeenkomst worden ontbonden (art. 6:265 BW). Dit betekent dat een overeenkomst vanaf het moment van de ontbinding niet meer van toepassing is maar in stand blijft voor wat er in het verleden allemaal al is gedaan c.q. verricht onder de overeenkomst (er is dus geen terugwerkende kracht). En ontbinding kan echter alleen als de andere partij haar afspraken onder de overeenkomst niet nakomt. Zo’n ontbinding moet wel in proportie staan tot het niet nakomen van de afspraken, de nakoming moet blijvend of tijdelijk onmogelijk zijn, of de wederpartij moet in verzuim zijn gesteld. Daarvan is onder meer sprake als een gestelde, zogeheten, fatale termijn is overschreden, of als de andere partij zelf al aangeeft dat hij zijn afspraken niet zal nakomen. Het is ook mogelijk om zelf in de overeenkomst, of de toepasselijke algemene voorwaarden, vast te leggen in welke situaties er sprake is van niet-nakoming en wanneer dus een overeenkomst kan worden ontbonden.

Als een partij kiest voor ontbinding, ontstaat er over en weer een verplichting tot ‘ongedaanmaking’ van de in het verleden verrichte verplichtingen (art. 6:271 BW), en als ongedaanmaking niet meer mogelijk is, bijvoorbeeld als geleverde producten inmiddels zijn opgegeten, dan moet de waarde worden vergoed.

Vernietiging

Een laatste mogelijkheid om onder een overeenkomst uit te komen, is in het geval waarin je dacht dat je een overeenkomst wilde sluiten, maar dat toch niet wilde. Je kunt de overeenkomst dan vernietigen; dit kan door middel van een brief, of door de rechter. De wet kent een viertal zogenaamde wilsgebreken op grond waarvan vernietiging mogelijk is: (i) bedreiging (onder een vorm van dwang), (ii) bedrog (opzettelijk verkeerde voorstelling van zaken gegeven), (iii) dwaling (onjuiste voorstelling van zaken, waarbij de overeenkomst bij een juiste voorstelling, niet gesloten zou zijn)en (iv) misbruik van omstandigheden (gebruik maken van omstandigheden van de ander om hem iets te laten doen wat hij in een normale situatie niet zou hebben gedaan). Als dus van een van deze wilsgebreken sprake is, dan kan de overeenkomst – met terugwerkende kracht – worden vernietigd. Dit betekent dat er een situatie ontstaat, waarin partijen in een situatie moeten worden gebracht alsof er nooit een overeenkomst tot stand was gekomen.

Ontbinding of vernietiging… wat is het verschil?

Alhoewel het verschil tussen ontbinding en vernietiging nogal theoretisch is, u wilt immers “gewoon van uw overeenkomst af”, kunnen de gevolgen van de keuze voor ontbinding of vernietiging voor de praktijk enorm groot zijn. Niet alleen heeft vernietiging terugwerkende kracht (dus alsof er geen overeenkomst was), waar ontbinding dat niet heeft, en ontstaat er bij ontbinding een of meerdere ongedaanmakingsverplichtingen, maar de gevolgen van de keuze voor óf ontbinding, óf vernietiging, kunnen bijvoorbeeld in een situatie van een faillissement van de andere partij desastreus zijn.

Wilt u van een overeenkomst af…

Voor de beoordeling of en hoe een overeenkomst kan worden opgezegd is het van belang om duidelijk te kwalificeren wat voor overeenkomst u heeft gesloten en na te (laten) gaan of er specifieke (dwingendrechtelijke) regels gelden voor deze overeenkomst. Vervolgens moet nagegaan worden wat de overeenkomst en/of de algemene voorwaarden over een opzegging vermelden (en of die bepalingen wel rechtsgeldig zijn op grond van (dwingende) wetgeving). Als helemaal niets is overeengekomen, kunnen de algemene regels van het verbintenissenrecht nog uitkomst bieden en dan komen de redelijkheid en billijkheid, de aard en omvang van de overeenkomst en de bedoeling en de hoedanigheid van partijen om de hoek kijken.

…Of wilt u dat de wederpartij gaat nakomen…

Als wordt overgegaan tot ontbinding van de overeenkomst, als een partij zijn afspraken niet nakomt, dan moeten dus alle prestaties worden teruggedraaid. Dat is vaak niet de bedoeling en is dus een ongewenst bij-effect. Het kan dan soms beter zijn om gebruik te maken van bijvoorbeeld opschorting van de eigen prestaties, of het instellen van een vordering tot nakoming om de andere partij tot nakoming aan te sporen. Een andere mogelijkheid is misschien wel het “slechts” gedeeltelijk ontbinden van de overeenkomst (dus alleen voor dat gedeelte waarvan u verwacht dat het toch niet meer gaat lukken, en het verleden in stand te laten) of om de prijs aan te passen. Maak uzelf bewust van en maak vooral ook gebruik van de mogelijkheden die de wet u kan bieden, maar ook wat u allemaal al vooraf in een overeenkomst kunt regelen, “voor het geval dat het misgaat…”.

Mogelijkheden voor u!

Wilt u meer weten over hoe u uw contractuele positie(s) wellicht beter kunt maken, of wilt u dat wij uw contracten voor u nazien op risico’s maar vooral ook mogelijkheden? Wij hebben ruime ervaring in het opstellen van commerciële contracten en denken graag met u mee in mogelijkheden! Bel mij op 06-3047 1287 of mail mij op hilde.pors@focus-on.com.